TARİHİ VE COĞRAFİ YAPISI
İlin tarihi M.Ö.7000 yıllarına kadar uzanır. Nevşehir ‘Güzel Atlar Ülkesi’ anlamına gelen (Farsça Katpatuka) Kapadokya Bölgesinin merkezinde yer alır. Bölgeye sırası ile Hititler, Frigler, Asurlular, Persler, Romalılar, Selçuklular ve Osmanlılar egemen olmuşlardır. Kapadokya BölgesiM.S. 3. yüzyıldan itibaren Hristiyanlığın önemli merkezlerinden biri olmuştur. 11.ve 12. yüzyıllarda Selçukluların ellerine geçmiştir. 1071 Malazgirt Zaferinden sonra bölgede Türk köyleri kurulmaya başlayınca şehre Muşkara ismi verilmiştir. İlin adı 1725 tarihinde Nevşehir olarak değiştirilmiştir. Nevşehirli Sadrazam Damat İbrahim Paşa zamanında büyük bayındırlık hareketine girişilmiş imaretler, camiler medreseler ve çeşmeler yapılmıştır. Cumhuriyetin kuruluşuyla birlikte Nevşehir; Niğde iline bağlı kaza, 20 Temmuz 1954 tarihinde 6429 sayılı Kanun ile İl statüsüne kavuşmuştur.
Nevşehir, İç Anadolu Bölgesi’nde 38° 12’ ve 39° 20’ kuzey enlemleri ile 34° 11’ ve 35° 06’ doğu boylamları arasında kalır. Konya Kapalı Havzasında kalan Derinkuyu ilçesi dışında, bütünüyle Orta Kızılırmak Havzasına giren İl, konum itibariyle Türkiye’nin tam ortasında olup, yüzölçümü 5.392 km²’dir. Ülke topraklarının binde 7’sini kaplar.
Kızılırmak vadisinin güney yamacına kurulmuş olan İl merkezinin rakımı 1.150 metredir. Erciyes, Melendiz ve Hasandağı gibi eski yanardağların kül ve lavlarının birikmesiyle oluşmuş geniş bir plato üzerinde yer alan il alanı, doğudan Kayseri’nin Yeşilhisar, İncesu ve Merkez, kuzeydoğudan Yozgat’ın Boğazlıyan ve Şefaatli, kuzey batıdan Kırşehir’in Mucur, güney, güneybatı ve batıdan Niğde,  Aksaray Merkez ve Ortaköy İlçesi ile çevrilidir. 
İlde vadi tabanlarında düzlükler yer alır, İlin geneline engebeli bir yapı hâkimdir. Başlıca yükseltiler; Erdaş Dağı (İlin güneybatısında 1982 m.), Hodul Dağı (İlin doğusunda Derinkuyu civarında 1949 m.), Kızıldağ (İlin Kuzeyinde Kozaklı yöresinde 1768 m.), Hırka Dağı (İlin Kuzeyinde Gülşehir ile Hacıbektaş arasında 1683 m.), Oylu Dağı (İlin doğusunda 1642 m.), Aşıklı Dağı (İlin Güneydoğu istikametinde Niğde yolu kenarında 1695 m.), Kermil Dağı (İlin doğusunda Uçhisar kasabasının güneyinde 1516 m.), Uçhisar Dağı (Kermil Dağının güney batısında aynı silsile üzerinde 1543 m.), Topuz Dağı (Ürgüp ilçesinin doğusunda 1600 m.) ve Ziyaret Dağı (Avanos ilçesinin kuzeyinde güney ve doğu kenarı Kızılırmak’a dayanır 1581 m.)dır.
İlde geniş ovalar bulunmamaktadır. İlin ortalama yükseltisi 1259 metredir. Kızılırmak kıyısında dar düzlüklere rastlanır. İlin en önemli düzlüğü ise Konya Kapalı Havzasında yer alan Derinkuyu Ovasıdır. İlin başlıca akarsuyunu ise il topraklarından geçen Kızılırmak oluşturur.
Nevşehir ili, yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçen tipik karasal iklim özelliklerini taşır.  Yıllık sıcaklık ortalaması 11,8 °C, yıllık toplam yağışların ortalaması 415,7 kg/m² olup ortalama nispi nem % 63’tür. İl genelinde bozkır bitkileri görülür. Orman alanları ise İl yüzölçümünün yaklaşık % 1,3’ünü oluşturur.
Merkez İlçe;
Nevşehir Kapadokya Bölgesinin ortasında, Aksaray-Kayseri Karayolu üzerinde ve Kırşehir-Niğde Karayoluyla birleşen kavşakta yer alır. 1954 yılında Niğde’den ayrılarak il olmasıyla gelişmeye başlamıştır. Eşsiz güzellikteki tabiat harikası peri bacaları, yeraltı şehirleri, ören yerleri ve çeşitli dönemlerden kalan mimari eserleriyle dünya kültür mirasında önemli bir paya sahip olan bölgemiz ve ilimiz, turizm potansiyelinin harekete geçmesiyle gelişmesi hızlanmıştır. Kentin 1940’ta 31.162 düzeyinde olan nüfusu 1965’te 48.028’e, 1990’da 52.719’a, 2000’de 67.864’e, 2007 nüfus sayımına göre şehir merkezi nüfusu 81.688’e, 2008 nüfus sayımına göre 81.899’a, 2009 nüfus sayımına göre 84.631’e, 2010 nüfus sayımına göre,85.634’e, 2011 nüfus sayımına göre 88.170’e, 2012 yılı nüfus sayım sonucuna göre 92.068’e ve 2013 yılında ise 94.189’ a yükselmiştir. İl karayoluyla Aksaray’a 75 km, Kırşehir’e 91 km, Kayseri’ye 81 km, Niğde’ye 82 km ve Ankara’ya Kırşehir üzerinden 277 km, Aksaray üzerinden ise 292 km uzaklıktadır. Merkez ilçenin yüzölçümü 535km²’dir.
Nevşehir merkeze bağlı; Çat, Göre, Göreme, Kavak, Kaymaklı, Uçhisar, Sulusaray ve Nar olmak üzere 8 belde bulunmaktadır. 
Acıgöl İlçesi;
Acıgöl ilçesi, 4 Temmuz 1987 tarih ve 19507 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve 19 Haziran 1987 tarihinde kabul edilen 3392 sayılı Kanun ile ilçe olmuştur. İlçenin yüzölçümü 490km²  olup doğusunda Nevşehir merkez ilçe, kuzeyinde Gülşehir ilçesi, batısında Aksaray İli, kuzeyinde ise Niğde ili ve Derinkuyu İlçesi bulunmaktadır. İlçe, merkeze 22 km uzaklıktadır.
İlçenin merkez nüfusu 5.847, köylerinin toplam nüfusu ise 8.848’dir. Beldelerin toplam nüfusu 5.308’dir. İlçeye Karapınar ve Tatlarin olmak üzere 2 belde bağlı bulunmaktadır.
Avanos İlçesi;
Avanos ilçesi Cumhuriyetten önce kurulmuş olup, 07 Temmuz 1954 tarih ve 8748 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan  30.06.1954 tarihli ve 6429 sayılı Kanunla Nevşehir iline bağlanmıştır.1045km²  alana sahip olan Avanos ilçesi, doğuda Kayseri İli, Güneyde Ürgüp ve Nevşehir merkez, batıda Gülşehir ve Hacıbektaş, kuzeyde ise Kozaklı ilçesiyle çevrilidir. Kızılırmak kenarında yer alır. İl merkezine uzaklığı 20 km’dir.
İlçenin merkez nüfusu 13.250 olup ilin ikinci büyük ilçesidir. Köylerinin toplam nüfusu 10.694’tür. Beldelerin toplam nüfusu ise 10.071’dir. İlçeye; Akarca, Çalış, Kalaba, ve Özkonak olmak üzere 4 belde bağlı bulunmaktadır.
Derinkuyu İlçesi;
Derinkuyu ilçesi, 27 Haziran 1957 tarih ve 9644 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve 01 Nisan 1960 tarihinde yürürlüğe giren kanun ile ilçe olmuştur. Derinkuyu İlçesi;güney ve güneydoğuda Niğde İli, Kuzeydoğuda Ürgüp ilçesi, Güneyde Nevşehir Merkez, Kuzey batıda ise Acıgöl ilçeleriyle çevrilmiş olup 445km²  alana sahiptir. Nevşehir merkeze 29 km mesafededir.
İlçenin merkez nüfusu 10.731’dir. Köylerinin toplam nüfusu 7.133 olan ilçenin beldelerinin toplam nüfusu ise 3.561’ tür. İlçeye; Yazıhöyük adlı 1 belde bağlı bulunmaktadır.
Gülşehir İlçesi;
Gülşehir ilçesi Cumhuriyetten önce kurulmuş olup, 07 Temmuz 1954 tarih ve 8748 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 30.06.1954 tarihli ve 6429 sayılı Kanunla Nevşehir iline bağlanmıştır. Gülşehir ilçesinin yüzölçümü 931km²  olup doğusunda Avanos, kuzeyinde Hacıbektaş, batısında Kırşehir ve Aksaray, güneyinde ise Acıgöl ve Nevşehir merkez ilçeleriyle çevrilidir. İlçe merkezi Kızılırmak kenarında kurulmuştur. İl Merkezine 17 km uzaklıkta yer alır.
İlçenin merkez nüfusu 12.219, köyler nüfusu 10.503’tür.
Hacıbektaş İlçesi;
Hacıbektaş ilçesi 18 Haziran 1947 tarih ve 6635 sayılı Resme Gazete’de yayımlanan ve 01 Ocak 1948 tarihinde yürürlüğe giren kanun ile ilçe olmuştur.666km²  alana sahip olan Hacıbektaş ilçesi, doğuda Avanos ilçesi, kuzeyinde Kozaklı ilçesi, kuzeybatı ve batısında Kırşehir ili, güneyinde ise Gülşehir ilçeleriyle çevrilidir. İl merkezine 45 km mesafede yer alır.
İlçe merkez nüfusu 5.078, köylerinin toplam nüfusu 10.503’tür.
Kozaklı İlçesi;
Kozaklı ilçesi 10 Mart 1954 tarih ve 8654 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve 01 Haziran 1954 tarihinde yürürlüğe giren kanunla ilçe olmuştur. Kozaklı İlçesi; Nevşehir’in kaplıcalarıyla ünlü bir ilçesidir. 706km²  alana sahip olan Kozaklı ilçesi, doğuda Yozgat, kuzeyde ve batıda Kırşehir illeri ile çevrilidir. Güneyinde ise Avanos ve Hacıbektaş ilçeleri yer alır. İlin merkeze en uzak ilçesi olup yaklaşık 92 km uzaklıktadır. İlçenin merkez nüfusu 7.396, köylerinin toplam nüfusu 7.334 ’tür.
Ürgüp İlçesi;
Ürgüp ilçesi Cumhuriyetten önce kurulmuş olup, 07 Temmuz 1954 tarih ve 8748 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 30.06.1954 tarihli ve 6429 sayılı Kanunla Nevşehir iline bağlanmıştır. Nevşehir’in 23 km doğusunda olan Ürgüp İlçesi Kapadokya Bölgesinin en önemli merkezlerindendir. Turistlerin en yoğun ziyaret ettikleri ilçe, nüfus itibariyle de ilin en büyük ilçesidir.574 km²  alana sahip olan ilçe, doğu ve güneyden Kayseri ili ile çevrilmiştir. Kuzeyinde Avanos, batısında Nevşehir Merkez, güney batısında ise Derinkuyu ilçeleri yer alır.
İlçenin merkez nüfusu 20.061, köylerinin toplam nüfusu 11.405, beldelerinin toplam nüfusu ise 3.562’dir. İlçeye; Ortahisar adlı  1 belde bağlı bulunmaktadır.
SOSYAL DURUM
İlimizde halk genel olarak, ticaret ve turizm ile uğraştığından nüfus yoğunluğu itibarıyla göç almayan, kırsal kesimden başka illere göç veren ancak tarım ve turizm işlerinde çalışmak amacıyla mevsimlik işçilerin yoğun olarak bulunduğu bir İl konumundadır. İlimiz uzun yıllar yerleşik bir nüfusa sahip olması nedeniyle homojen bir yapı gösterir. Genelde yerleşik halk kendi işleriyle meşgul olmaktadır.
Yöre halkı gelenek ve göreneklerine bağlılığının yanı sıra, çağımızın yeniliklerine de kolaylıkla uyum sağlamaktadır. Halk sosyal ve kültürel faaliyetlere büyük ilgi duymaktadır. Nevşehirliler Atatürk İlkeleri’ne bağlı, inançlı, çalışmayı ve mücadeleyi seven bir karakter taşımaktadır.
Devlet yönetimi ile halk ilişkileri son derece sağlıklı olup, Nevşehir halkı devletine ve kanunlarına saygılı bir tavır sergilemektedir. Köylerde temel sorunlar halledilmiş ve köy-kent ayrımı asgari seviyeye inmiştir.
KÜLTÜR VE TURİZM
Nevşehir’in de içinde yer aldığı Kapadokya Bölgesinin sınırları Antik Dönemde güneyde Kilikya, kuzeyde Karadeniz, doğuda Malatya-Elazığ, batıda ise Konya’ya kadar uzanmakta idi. Günümüzde ise Kapadokya denilince Nevşehir, Niğde, Aksaray, Kayseri, Kırşehir illerini içine alan bölge akla gelmektedir. Dar anlamda ise Kapadokya ile Nevşehir İli özdeşleşmiştir.
Bölgemizde ilk yerleşmeler Gülşehir ilçesi, Civelek Köyü, Civelek Mağarası buluntularına göre M.Ö. 7000 yıllarına kadar inmektedir. Sırası ile Neolitik, Kalkolitik ve Tunç Çağlarını yaşayan bölgede M.Ö. 2200-1800 yılları arasında Asur Koloni Çağı, 1800-1200 yılları arasında da Hitit Uygarlığı egemen olmuştur. Daha sonra Frigler, Lidya, Pers, Helen, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı idareleri tarafından yönetilmiştir.
Kapadokya Bölgesi hem tarihi süreçte bölgede egemen olan uygarlıkların bıraktığı zengin bir tarihi eser ve kültürel varlığa, hem de volkanik dağlarla çevrili olması nedeniyle oluşan eşsiz tabiat harikası güzelliklere ve coğrafi oluşumlara sahiptir.
İlimiz, Kültür ve Turizm Bakanlığı 2023 Stratejisi kapsamında “Marka Kültür Turizm Kenti” ilan edilmiştir.
Ülkemizde eski eser bilincinin artması ve bölgemize turistlerin gelmeye başlaması ile birlikte 1952 yılında Göreme Açıkhava Müzesi, daha sonra da Zelve Ören Yeri, Kaymaklı ve Derinkuyu Yer Altı Şehirleri temizlenerek ziyarete açılmıştır. Ören yerlerinin ziyarete açılması ve ziyaretçi potansiyelinin artması, günümüze kadar gelebilmiş eserlerin korunmasını ve restorasyonunu gündeme getirmiştir. Bölgedeki kaya kiliselerinin onarımına Kültür Bakanlığı ve ICCROM(Uluslararası Kültürel Değerleri Koruma ve Düzenleme Çalışmaları Merkezi) uzmanlarınca 1976 yılında Tokalı Kilisenin restorasyonu ile başlanmıştır. Göreme Vadisi, UNESCO tarafından 1985 yılında Dünya Kültür Mirasına dâhil edilerek bölgenin korunmasına yönelik faaliyetlerin başlamasına hız kazandırmıştır. İlimizde,170’i arkeolojik sit alanı, 16’sı kentsel sit alanı, 35’i doğal sit alanı,9’u karma sit alanı olmak üzere 230 sit alanı ve 1614 kültür varlığı mevcuttur. İlimizde toplam 1844 adet taşınmaz kültür varlığı kayıt altına alınmıştır.
İlimizde 41 adet kütüphane mevcut olup, kütüphanelerimizde yaklaşık 448.673 adet kitap bulunmaktadır. En fazla yararlanılan kütüphanemiz kitap ve okuyucu sayısı ile İl Halk Kütüphanesidir. 
EKONOMİK DURUM
Nevşehir’in, gıda ve içecek sektöründe ön plana çıkan ekonomik yapısının yanı sıra inşaat, tekstil, metal sanayi ise öne çıkan diğer sektörler arasında yer almaktadır. Gıda sektöründe Nevşehir’de patates üretimine bağlı olarak patates cipsi üretimi alanında yeni firmalar yatırım yapmaya başlamışlardır. İlimiz; geçmişi antik çağa dayanan üzüm yetiştiriciliği ve buna bağlı içki ve gıda sanayinde her zaman farklı bir yere sahip olmuştur.
Günümüzde de üzüme bağlı gıda ve içki sanayi hala ekonomide önemli bir yere sahiptir. Üzüm suyu, sirke ve meyve suyu üretimi gibi alanlarda yıllarca faaliyet gösteren ve Nevşehir’de önemli potansiyele sahip olan TASKOBİRLİK Kooperatifi, üretimi durdurulduktan sonra özel bir firma tarafından yeniden faaliyete geçirilmiştir.
Ponza taşı, Nevşehir sanayi için hayati önem taşıyan ve ihracatı yapılan çok önemli bir kaynak olup büyük bir istihdam potansiyeline sahiptir. Ne yazık ki ponza taşı işlenmeden ve borsası oluşturulmadan satıldığı için bölgeye sağladığı katma değeri çok düşük kalmaktadır. Ponza taşının çok çeşitli kullanım alanları vardır, inşaat sektöründe binalar için yalıtım sıvası olarak, tekstilde ve daha birçok yerde kullanılabilmektedir. Buna rağmen çok kaliteli ponza kaynaklarına sahip olan Nevşehir’de ponza taşını işlenmiş mamul olarak ihraç edebilen işletme sayısı çok azdır. Sahip olunan ponza kaynakları düşünüldüğünde ponza taşını işleyerek katma değeri fazla ürün satacak işletmelere ihtiyaç vardır. Nevşehir’de son dönemde turizm ekonominin lokomotifi olmuştur. Bu alanda butik oteller, balon turizmi gibi katma değeri yüksek faaliyetler yeni yatırım alanları olarak ön plana çıkmaktadır.
Nevşehir ekonomisi tarım ve turizme dayalıdır. Nüfusun çoğunluğu tarım ve hizmetler sektöründe çalışmaktadır. İl Merkezinde ticaret; Ürgüp, Avanos, Göreme yörelerinde turizm önde gelen istihdam alanını oluşturmaktadır. İl merkezinde ikinci el araç, gıda ve giyim ticareti ağırlıktadır.